Sól – najpopularniejsza przyprawa świata

Sól kuchenna lub inaczej sól stołowa to najpopularniejsza, a zarazem najtańsza przyprawa świata. Nie zawsze tak było, gdyż niegdyś sól była cenniejsza niż złoto. Wydaje się niezastąpiona, gdyż dodajemy ją do niemal wszystkich produktów i potraw, które pojawiają się na naszym stole. Stanowi składnik nawet słodkich wypieków, czy deserów.

Czym jest sól?

Sól to związek chemiczny będący produktem reakcji kwasu z zasadą, w którym atomy wodorowe zostają zastąpione innymi dodatnio naładowanymi atomami. Takim związkiem jest sól, której używamy w kuchni, czyli sól kuchenna. Związek ten to chlorek sodu o wzorze NaCl. W przemyśle spożywczym stosowany jest głównie, jako wzmacniacz smaku i naturalny konserwant. W handlu występuje w formie oczyszczonej soli warzonej oraz nieoczyszczonej soli kamiennej. Sól warzona otrzymywana jest w warzelniach, w procesie oczyszczania soli kamiennej. Sól pozyskuje się również z morza, słonych jezior oraz z solanek. Źródłem tych ostatnich są naturalne wody solankowe, które po podgrzaniu parują, pozostawiając na dnie naczynia sól.

Fortyfikacja soli spożywczej

Fortyfikacja, czyli wzbogacanie żywności polega na dodawaniu jakiegoś składnika odżywczego, w celu ogólnego wzbogacenia produktu. W Polsce od 1996 roku sól spożywczą wzbogaca się jodkiem potasu lub jodanem potasu tak, aby 100 g soli kuchennej zawierało 2,3 mg jodu, co odpowiada 30 mg jodku potasu lub 39 mg jodanu potasu w 1 kg soli stołowej.

Rodzaje soli kuchennej

Sole kuchenne, które są używane do gotowania, różnią się między sobą pod względem pochodzenia, procesu produkcji, zawartości minerałów oraz smaku. 

Oto kilka rodzajów soli kuchennej:

• Sól kuchenna, inaczej sól stołowa, to najbardziej powszechna forma soli, rafinowana i najczęściej wzbogacana dodatkiem jodu (patrz wyżej: fortyfikacja soli spożywczej). Dodatek ten ma pomagać w zapobieganiu chorobom tarczycy.
• Sól morska pozyskiwana jest poprzez odparowywanie wody morskiej. Litr wody morskiej zawiera około 35 g soli z naturalnym jodem. Sól ta ma luźniejszą strukturę i zawiera śladowe ilości minerałów, które mogą wpływać na jej smak.
• Sól himalajska to różowa sól pochodząca z regionu Pakistanu, blisko Himalajów. Jej charakterystyczny kolor wynika z obecności żelaza oraz innych minerałów.
• Sól kamienna (kopalniana), pozyskiwana jest z ze złóż. Jest to najstarszy typ soli, a dowody na eksploatację żył soli pochodzą z V tysiąclecia p.n.e. Sól kamienna bywa często rafinowana do postaci soli stołowej.
• Fleur de sel (kwiat soli). Jest to ręcznie zbierana sól morska, której kryształki formują się na powierzchni wodnych zbiorników solankowych. Jest droższa i uważana za wyjątkową wśród soli kuchennych.
• Sól czarna produkowana jest głównie w regionach wulkanicznych. Ma intensywny, siarkowy smak.
• Sól wędzona to sól, która została uwędzona nad drewnem, co nadaje jej specyficzny, wędzony aromat.
• Sól celtycka, znana też jako „szara sól”, jest mokra i pochodzi głównie z regionu Bretanii we Francji.
• Sól koszerna to sól, której nazwa pochodzi od procesu "koszernego solenia" mięsa, a nie od przestrzegania żydowskich przepisów dotyczących koszerności. Ma większe, płaskie kryształki i jest często używana w gotowaniu ze względu na jej zdolność do absorbowania wilgoci.

Warto pamiętać, że choć różne sole mogą mieć nieco inny smak i teksturę, wszystkie zawierają głównie chlorek sodu. Wielu kucharzy ma swoje ulubione typy, które wykorzystują w określonych potrawach ze względu na unikalny smak, teksturę lub właściwości kulinarne soli.

Jakie zastosowanie ma sól kuchenna?

Sól kuchenna wykorzystywana jest nie tylko w kuchni. Jest środkiem domowych środków czyszczących, wykorzystywanych do sprzątania. Może być skuteczna w przypadku niektórych rodzajów plam. 

Za pomocą soli można próbować wywabiać plamy z:

• Czerwonego wina. Jeśli na tkaninę wylany zostanie czerwony wino, można posypać plamę grubą warstwą soli. Sól wchłania wilgoć i pomaga zapobiec wchłanianiu się wina przez tkaninę. Po 10-15 minutach, sól można wytrząsnąć i delikatnie przemyć obszar plamy zimną wodą.
• Potu. Sól może pomóc w usunięciu żółtych plam od potu na białych ubraniach. Wystarczy wymieszać cztery łyżki soli z litrem ciepłej wody, a tak przygotowanego roztworu użyć do przemywania plam.
• Krwi. Jeśli plama jest świeża, można posypać ją solą i zetrzeć zimną wodą. W przypadku starszych plam warto namoczyć tkaninę w solance na kilka godzin przed praniem.
• Czerwonej herbaty i owoców. Sól może pomóc w wywabieniu tych plam z tkanin, zwłaszcza jeśli działasz szybko.
• Tuszu. Mieszanka soli i alkoholu może pomóc w usunięciu plam od tuszu z niektórych tkanin.

Pamiętaj, że przed użyciem soli na jakiejkolwiek tkaninie zawsze warto przeprowadzić test na niewidocznym fragmencie materiału, aby upewnić się, że sól nie uszkodzi koloru ani struktury materiału. Ponadto zawsze warto dokładnie przemyć tkaninę po wywabieniu plamy, aby usunąć pozostałości soli.

Wpływ na zdrowie i maksymalne dawki

Sól zawiera niezbędny do życia sód, będący głównym składnikiem płynów organicznych i soków trawiennych. Sód ma wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni. Wystarczająca dla organizmu dawka dzienna to 1 g soli. Nie powinniśmy przekraczać dawki dziennej w ilości 6 g, czyli jednej łyżeczki.

Według Światowej Organizacji Zdrowia maksymalne dawki soli kuchennej i sodu dla dzieci i osób dorosłych na dobę, wynoszą jak poniżej:

• Od roku 1 do 3 roku życia – 2 g soli kuchennej/ doba (0,8 g sodu)
• 4 do 6 lat – 3 g soli kuchennej/ doba (1.2 g sodu)
• 7 do 10 – 5 g soli kuchennej/ doba (2 g sodu)
• Od 11 roku życia - wzwyż – 6 g soli kuchennej/ doba (2,4 g sodu)

Pacjenci z nadciśnieniem lub ciśnieniem wysokim prawidłowym powinni ograniczyć dzienne spożycie sodu do mniej niż 3 g dziennie.

Używanie soli w niskich dawkach, przez osoby zdrowe nie jest szkodliwe, a wręcz zalecane. Problemem staje się dopiero nadmierne spożycie soli. Nadużywanie soli kuchennej jest jednym z czynników wpływających na powstawanie tzw. chorób cywilizacyjnych jak nadciśnienia tętniczego, chorób układu krążenia, czy otyłości. Nadmiar soli powoduje zatrzymywanie wody w tkankach, co sprzyja obrzękom.

Spożywanie soli i solonych potraw zostało sklasyfikowane w roku 2007 przez Światowy Fundusz Badań nad Rakiem i Amerykański Instytut Badań nad Rakiem jako czynnik sprzyjający wystąpieniu raka żołądka. U osób dorosłych oraz rozwijających się płodów nadmiar soli może uszkadzać wątrobę i zwiększa prawdopodobieństwa jej zwłóknienia.

Jaką sól wybrać?

Wiemy już ile soli dziennie maksymalnie przyjmować. Warto zastanowić się, jaka to ma być sól? Najbardziej szkodliwą jest sól biała, oczyszczona, drobna. Lepiej zastąpić ją solą mineralną, w której 30% sodu zastąpiono potasem i magnezem. Znacznie bogatsza w składniki mineralne jest również sól morska. Warto używać soli ziołowej, która jest mieszanką soli morskiej i przypraw z suszonych ziół. Taką sól spokojnie można przygotować samodzielnie w domu. Skład  dodatków jest dowolna i dostosowana do indywidualnych gustów. Ja podaję swoją recepturę.

Składniki soli ziołowej:

• 1 szklanka soli morskiej lub himalajskiej (możesz dostosować ilość w zależności od potrzeb)
• około 1 szklanki mieszanki suszonych ziół takich jak tymianek, bazylia, oregano, majeranek itp.
• (Opcjonalnie) Suszone warzywa, takie jak czosnek w proszku, cebula w proszku itp., do smaku.

Przygotowanie:

1. W moździerzu dobrze utrzyj zioła, aby uwolnić ich aromat i zmień je w drobniejszy proszek.
2. Po zmiażdżeniu ziół połącz je z solą. Jeśli używasz dodatkowych suszonych warzyw, dodaj je również na tym etapie.
3. Dokładnie wymieszaj wszystko razem.
4. Przechowuj sól ziołową w szczelnie zamkniętym słoiku w suchym miejscu, z dala od światła bezpośredniego.

Możesz dostosować proporcje oraz składniki według własnego upodobania. Eksperymentuj z różnymi ziołami i przyprawami, aby znaleźć swoją ulubioną kombinację smaków! Sól ziołowa świetnie sprawdza się w potrawach takich jak zapiekanki, zupy, sałatki, mięsa i wiele innych.

Sól dobrze jest też zastąpić ziołami, które mogą poprawić smak potraw. Solniczkę najlepiej schować głęboko do szuflady. Przyda się ona, gdy będziemy chcieli coś wyczyścić lub wywabić plamę.